Soms vind je wat je niet zocht

 

Grafiet op papier met vorkje

Hier eindigde gisteren mijn werkdag, bij deze tekening. 

Het was een dag van weinig vinden geweest. Misschien was de hindernis de wens te herhalen wat er al was. Moe en redelijk onvoldaan besloot ik mijn atelier op te ruimen. 

Ondertussen lag het daar vol met aanzetten van iets wat niets geworden was. Mijn handen hadden er zin in, mijn vingers, ondertussen metaalzwart van het grafiet dat in dikke lagen op het papier was aangebracht, speelden. Ik stapelde, verschoof, voegde samen. Het over elkaar schuiven van de beelden, het veranderen van standpunt en het verlaten van mijn fixatie, klaarden de lucht op. Als vanzelf vonden mijn handen de weg. Ik kraste met mijn oude vorkje nieuwe tekens op een leeg vel, gebruikte daarbij donkere tekeningen als carbonpapier. Er ontstond een geheimschrift dat me uiteindelijk de weg wees naar nieuwe vormen. 

Aan dat vorkje hangt een verhaal vast. Tijdens mijn laatste verblijf in Engeland logeerde ik in een gezellig kamertje met 'coffee and tea facilities'. Ik had er alles wat mijn hart begeerde, behalve - en dat zorgde toch voor wat ongemak - een lepeltje. Mijn gastvrouw wilde ik er zo vroeg op de dag niet mee belasten. Even later tijdens, mijn vroege ochtendwandeling, viel mijn zoekend oog op een stuk metaal dat uit de grond stak. Mijn kennersblik identificeerde het meteen als het handvat van een door mij zo zeer begeerde lepeltje. Terwijl ik driftig aan het graven was, merkte een passante ietwat hautain op: "O! You discovered something!" Ik was op dat moment de schaamte voorbij en antwoordde in mijn beste Engels "Yes, indeed! I found a spoon." Waarop de vrouw haar neus in de lucht stak en wegbeende. Triomfantelijk haalde ik het kleinood uit de grond. En concludeerde dat het dan wel geen lepel was, maar zonder twijfel een prachtig object. You can't always get what you want, but if you try sometimes, well, you just might find, you get what you need. 

Grafiet op papier

Verhaal op verhaal

Zonder titel, grafiet op papier, april 2025

In de woorden van de Japanse zenmeester Dōgen zoals uitgelegd in de toespraak Flowers of Emptiness van André van der Braak, herken ik mijn eigen werkhouding: "Je doet iets omdat het je vak is. Je hoeft er niet steeds beter in te worden. Het gaat namelijk nergens naartoe. De beoefening is haar eigen resultaat." 

Het doel is het wakker maken van degene die de handeling uitvoert. Het gaat om overgave, je losmaken van vooropgezette ideeën en je laten dragen. Door telkens de handeling uit te voeren, kan zich op zeker moment een diepe essentie openbaren waarin alles samenvalt. Je oefent en oefent totdat je ophoudt met oefenen en je in een flow terechtkomt. Het voelt als een kosmische ervaring. Het is een grote uitdaging voor het ego, dat zich verzet en de boel wil controleren en dirigeren. Maar als je doorheen het verzet gewoon het ritueel uitvoert, ontstaat er een grote intimiteit met al wat is.

Je resoneert met al wat leeft en komt als vanzelf in een transformatieproces. 

Zonder titel, grafiet op papier, april 2025

.  

The mind always bridges the gap

Tekening van Charles Darwin (1809-1882)
De veelzijdigste natuuronderzoeker vermoedde dat de kiwi zijn snavel gebruikte als een wandelstok. 

In onze huisbibliotheek stonden enkele vuistdikke delen van Histoire Naturelle (1749) van Georges de Buffon (1707-1788). Het is een fantastisch encyclopedisch werk, ingebed in de geest van De Verlichting, een tijd waarin de menselijke onderzoekende geest als hoogste goed gezien werd. 

Van kindsbeen af vond ik boeken over natuurwetenschappen razend interessant. Eerlijkheidshalve moet ik toegeven dat het de fantastische, met de hand ingekleurde gravures waren die mijn aandacht trokken. De fauna en flora kon je herkennen, al waren ze ietwat houterig getekend. Daarnaast waren er fabelachtige wezens te zien zoals de kraken, een Scandinavisch fabeldier dat in de zee leeft, een soort octopus met enorme afmetingen. Op basis van gebrekkige kennis, opgezette specimen, onvolledige schetsen en straffe verhalen werd gepoogd een zo natuurgetrouw mogelijk beeld te scheppen van de werkelijkheid. 

Ingrid Van Kogelenberg, Kiwi's, 2019

Ik herinner me dat ik vanaf een jaar of tien pogingen ondernam om zelf zulke tekeningen te maken, heel nauwgezet kopieerde ik wat ik zag: een pimpelmees, een muis, een kever, meestal dode exemplaren. In de geest van de grote onderzoekers formuleerde ik een bijschrift met de woordenschat van een negenjarige. Als ik er op terugkijk word ik wel ontroerd door mijn pogingen om vat te krijgen op de wereld door te verzamelen, te benoemen, te ordenen. 

Dat het resultaat van mijn jonge streven naar perfectie en natuurgetrouwheid beperkt werd door mijn gebrek aan kennis en ervaring is een evidentie. Pas veel later realiseerde ik me dat het ook zo gaat bij de beroemde onderzoekers. Ergens vertedert het me; het verleent mij om één of andere reden meer bewegingsvrijheid bij het tekenen van dieren. 

Wat je niet kent of weet, vult je brein automatisch aan: "The mind always bridges the gap". Het een uitspraak is van de Franse filosoof Gaston Bachelard in La poétique de l' espace (1958). Ik las de Engelse versie The poetics of space met kloppend hart van opwinding. Deze uitspraak was een eye-opener op vele vlakken. Het verklaart hoe mensen verhalen construeren vanuit hun gebrekkige kennis die bepaalt wat ze (denken te) zien. 

Vanuit het mos

Vanuit het mos, vanuit de aarde in het bos, groeien ze, de figuren die dezer dagen mijn tekenpapier bevolken. Ze zijn eerder stil dan luidruchtig. Vriendelijk geurend naar rotte bladeren maken zij de verbinding tussen aarde en mens. 

Villa Clementina Expo 5.0 in opbouw

Er hangt een prettige sfeer in het park rondom Villa Clementina. Iedereen is druk in de weer met poetsen, kunstwerken presenteren, kabels trekken, uitlichten. 

Ik maak kennis met andere makers en met een heleboel vrijwilligers die mee hun schouders zetten onder dit project. De opbrengst gaat naar de werking van Villa Clementina, een crèche voor kinderen met een beperking.  

 

Villa Clementina Expo 5.0

 

De kunst van de eenvoud

 

Ingrid Van Kogelenberg
Aquarel 2 - Rood en Indigo - januari 2021

Vol bewondering laaf ik me aan het werk van de Japanse meesters van de sumi-e / inktschilderingen en de ukiyo-e / houtsneden over het voorbijgaande leven. De tekeningen zijn zo zuiver, de composities zo uitgebalanceerd, de lijnvoering zo perfect.

De Japanse meesters bekwamen zich door ogenschijnlijk steeds weer hetzelfde te schilderen, steeds accurater, steeds dichter bij het ultieme. 

In deze werken is er ruimte, voor het onuitspreekbare, voor de verbeelding.

Het Japanse concept 'ma' betekent: de belichaamde leegte. De ruimte wordt tastbaar door de vorm. 

De toeschouwer maakt het beeld heel, door lang te kijken en het te verbinden met de eigen gewaarwording. 

De bedrieglijke eenvoud blijkt aartsmoeilijk te bereiken. Liever dan me door zoveel vakmanschap te laten afschrikken, kies ik ervoor me door deze meesters te laten inspireren.

Al schilderend zoek ik iets van die puurheid. Met heel veel mededogen kijk ik naar mezelf, wetend dat wat ik maak ontzettend ver af staat van de perfectie. 

Er is een niet te stillen verlangen gewekt in mij, om in mijn tekeningen aan een essentie te raken, er minstens naar te streven, beseffend dat die altijd oneindig ver van me af zal staan. 

Ingrid Van Kogelenberg 
Aquarel 2 - Rood en Indigo - januari 2021

Het mooiste voorbeeld van ‘ma’ in de beeldende kunst is misschien wel het kamerscherm met
'De dennen' van Hasegawa Tōhaku (1539 – 1610).

De kunstenaar beperkt zich tot het strikt noodzakelijke,
De tekening verbindt ons met al wat is. We voelen de adem en de verstilling, waardoor die ook in ons kan zijn.